जहाँ विकास पछाडि छ, चर्च अगाडि

२०४८ सालको जनगणनाअनुसार धादिङ्ग जिल्लाभरिमा बौद्धमार्गीहरूको संख्या ५५ हजारजति थियो भने इसाईहरू ६ हजारको हाराहारीमा मात्र थिए तर अहिले केही अपवादबाहेक झार्लाङ, रि र तिप्लिङ गाविसका सतप्रतिशत बासिन्दा इसाई धर्मावलम्बी भइसकेका छन् । यी तीनवटा गाविसको जनसंख्या जोड्दा नै ११ हजार नाघ्छ ।

यसबाहेक दार्खा' गाविसमा कूल जनसंख्याको ५० प्रतिशत जति बासिन्दाहरूले इसाई धर्म अंगालेका छन् । गुम्दी, मार्पाक, सत्यदेवी, फुलखर्क र मैदी गाविसमा पनि इसाईहरू प्रभावशाली स्थितिमा छन् । सेर्तुङ र लापा गाविसका इसाईधर्मीहरूलाई चाहिं बौद्ध धर्ममै फर्काउने प्रयास भएको पनि पाइन्छ । समग्र स्थितिको अध्ययन गर्दा उत्तरी धादिङ 'इसाई साम्राज्य'को नेपाली नमूनाको रूपमा विकसित भैसकेको छ ।

गणेश हिमालको फेदी सोमदाङ (तिप्लिङ) मा सानो झुप्रोमा बस्ने सुब्बा घले इसाई भएको सात वर्ष भयो । उनी भन्छन्- 'मैले आमा, पत्नी, दाजुभाइ, दिदी- भिनाजुसहित १४ जनालाई इसाई बनाएँ ।'

इसाई धर्म अंगालेपछि कम्तीमा अर्को एकजनालाई इसाई बनाउनुपर्ने चलन त्यहाँ छ । सो धर्म तीव्र रूपमा विस्तार हुनुको एउटा कारण यो पनि हो । अगुवा इसाई कार्यकर्ताहरू धर्म प्रचार गर्नुलाई 'प्रभुको आदेश' मान्छन् र बाइबलको निम्न अंश (म्याथ्यु १८- २०) सुनाएर आफ्नो कर्तव्य स्पष्ट पार्छन्ः

"प्रभु येशू आएर तिनीहरूलाई भन्नुभयो- मलाई स्वर्ग र पृथ्वीको सबै अधिकार प्राप्त छ । त्यसैले पिता, पुत्र र पवित्र आत्माका नाउँमा सबै राष्ट्रमा गएर शिष्यहरू बनाऊ"

त्यहाँ पढ्न जान्ने नजान्ने सबैसँग बाइबल भेटिन्छ र त्यसमा भएको धेरै अंश धेरै जनालाई कण्ठै छ । साना केटाकेटीसमेत इसाई भजन गाइरहेका भेटिन्छन् । काठमाडौबाट लगिएका इसाई धर्मसम्बन्धी पुस्तक तथा पत्र-पत्रिकाहरू घर-घरमा बाँड्ने गरिन्छ ।

विपन्न जनजीवन

नेपालविद् स्वीस विद्वान टोनी हेगेनका अनुसार तामाङ जातिको प्राचिन थलो त्रिशुली नदी र बुढी गण्डकीले घेरिएको गणेश हिमालको दक्षिणी पाटो हो। त्यस क्षेत्रअन्तर्गत हाल धादिङ जिल्लाका तिप्लिङ, सेर्तुङ, झार्लाङ, रि, लापा, दार्खा, गुम्दी, मार्पाक, सत्यदेवी, फुलखर्कलगायतका गाउँ विकास समिति (गाविस) हरू पर्छन् । ती गाउँहरूमा बहुसंख्यक वासिन्दा अहिले पनि तामाङहरू नै छन् । पहिलेभन्दा फरक के छ भने आजकल उनीहरूमा धर्म परिवर्तन गर्ने लहर चलिरहेको छ ।

चीनसँग सीमाना जोडिएको धादिङको सबैभन्दा उत्तरी गाविस तिप्लिङ गणेश हिमालको काखैमा रहेको छ । सदरमुकाम धादिङवेशीबाट चार दिन हिंडेर मात्र त्यहाँ पुग्न सकिन्छ । रसुवाबाट सोमदाङ हुँदै हिमालचुली काटेर तिप्लिङ पुग्ने वैकल्पिक बाटो पनि छ, तर अत्यधिक हिमपातले गर्दा त्यो बाटो भएर जान कठीन हुन्छ ।

तिप्लिङको दक्षिणपट्टि सेर्तुङ र झार्लाङ गाविस तथा पश्चिमपट्टि आँखु खोलापारिका लापा र रि गाविस पनि उत्तिकै विकट रहेका छन्। पुरानो तामाङ राज्य यिनै पाँचवटा गाउँहरूले बनेको कुरा स्थानीय वासिन्दाहरू बताउँछन् । अहिले पनि सो 'राज्य' भित्रका कुरा प्रशासनले हतपत्ति थाहा पाउँदैन । धादिङ जिल्ला विकास समिति (जिविस) का सभापति खेमप्रसाद लोहनी भन्छन्- 'त्यहाँ ठूला-ठूला झगडा पनि उनीहरू आफैले मिलाउँछन् । मान्छे मारेको घटनासमेत हामीलाई थाहा हुन्न।

ती गाउँहरूमा 'विकास' टाढाको कथा भएको छ, दरिद्रता नजिकको साथी भएजस्तो। गाउँलेहरू सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक सबै दृष्टिकोणबाट पिछडिएका छन् । स्थिति यस्तो छ कि वर्षभरिको मिहिनेतले तीन महिना मात्र खान पुग्छ । चामलको कुरा छाडौं उसिनेको आलु र डिंडो वर्षभरि सजिलै खान पाउनु त्यहाँको निम्ति सम्पन्नताको संकेत हो। प्रकृतिले पनि उनीहरूलाई ठगेको छ। सेर्तुङ गाविसका अध्यक्ष धनबहादुर तामाङ भन्छन्- 'यहाँ आलु, कोदो र जौबाहेक अरू कुनै अन्न फल्दैन । त्यही पनि असोजमा छरेको जौ अर्को वर्षको असारमा मात्र बल्लतल्ल पाक्छ ।'

मोटरबाटो नजिक नहुनाले अर्को समस्या छ । नून-तेल किन्न पनि गाउँलेहरू चार दिन हिंडेर धादिङवेसी बजार झर्नुपर्छ। चार दिन जाँदा, चार दिन आउँदा गरी आठ दिन लाग्छ। एक वर्षमा एक महिनाभन्दा बढी त उनीहरू हिंडेर नै बिताउँछन् ।

त्यस क्षेत्रका मान्छेहरूको निश्चित आयस्रोत खासै केही छैन। धेरैजसोले भरिया काम गरेर पेट पालिरहेका छन्। कसै-कसैले हिमाली भेकमा पाइने चिराइतो, पांच औंले, जटामसी, नीरमसीजस्ता जडीबुटीहरू संकलन गरेर बेच्ने गरेका छन् भने सेता दुश (स्वार्ज) खोज्ने काममा पनि केही मानिसहरू लागेका छन् । ट्रेकिङ गाइडको काम गर्ने र सेनामा जागिर खानेहरू थोरै संख्यामा भेटिन्छन् । पढेका र टाठाबाठाहरू कोही गाउँमा बस्दैनन् ।

विद्यालयहरू साह्रै थोरै छन् । शिक्षित जनशक्ति त्योभन्दा थोरै छ । ४३६ घर र २१ सयजति जनसंख्या भएको तिप्लिङ गाविसमा एकजना कमल तामाङले मात्र एस. एल. सी. परीक्षा पास गरेका छन्। सरकारी तथ्यांकअनुसार ३,८९१ जनसंख्या रहेको झार्लाङबाट दुईजना र ३,६२१ जनसंख्या रहेको सेर्तुङबाट १० जनाले एस.एल.सी. पास गरेका छन्। यसैगरी लापाका एकजना ररि गाउँका दुईजनाले आई.ए. पास गरेका छन् भने दार्खा गाविसमा बी.ए. पास गर्ने एकजना छन् ।

"उत्तरी धादिङका यी गाउँहरू सबै एकैखाले छन् । घरहरू एकनासका छन्- बुश र माटोको गारो अनि काठको छाना लगाइएका जस्ताको छाना लगाइएका घरहरू मुश्किलले भेटिन्छन्। सेर्तुङ गाविसको बोराड गाउँमा राप्रपा नेता तथा पूर्वमन्त्री बुद्धिमान तामाङको पुख्यौली घर त्यस्तै विरलै भेटिने घरहरूमध्ये पर्दछ । बुद्धिमान तामाङ मन्त्री भए पनि नभए पनि स्थानीय जनताले उनलाई जहिलेसुकै मन्त्री भन्दछन् र अरू गाउँका मान्छेले पूरै सेर्तुङलाई 'मन्त्री गाउँ' भन्ने गरेका छन् ।

'मन्त्री गार्ड' प्रति खेउछाउका अन्य गाउँहरूमा आरीस पनि छ। 'मन्त्री' से आफ्नो गाउँमा मात्र विकास गरेको गुनासो अरू गाउँका मानिसहरूको छ। नभन्दै 'मन्त्री गाउँ' मा पी.सी.ओ. राखिएको छ, प्रहरी चौकी र माध्यमिक विद्यालय पनि छ

चर्चका ताँती

काठको छाना भएका परम्परागत घरहरूका बीचमा जस्ताको छाना लगाइएको चिटिक्क परेको घर देख्नेबित्तिकै अनुमान लगाए हुन्छ त्यो चर्च हो । सदरमुकाम धादिङवेंसीदेखि तिप्लिङसम्म चर्चहरूको ताँती नै छ। रि गाउँमा १९ वटा, झार्लाङमा १७ वटा, तिप्लिङमा १० वटा गरी त्यस भेगमा रहेका चर्चहरूको संख्या सब नाघेको छ। गुम्बाहरू भने धादिङ जिल्लाभरिमा गरेर ४० वटा मात्र अस्तित्वमा छन्।

हरेक वडामा कम्तिमा एउटा चर्च भेटिन्छ। तिप्लिङस्थित दोङदेन देवी प्रा. वि.का शिक्षक प्रकाश वाग्लेले अनुभव सुनाए 'यहाँ चर्च दुई रात" बना, स्कूल बन्न दुई वर्ष लाग्छ

चर्चहरूको निर्माणसँगै थोरै संख्यामा भए पनि गुम्बाहरू नबनेका होइनन् । गाउँको प्रवेशद्वारका रूपमा रहेका बौद्ध कानीहरूको संख्या पनि थपिदैछन्। तर, भिन्नता के छ भने गुम्बाहरू काठमाडौस्थित गुम्बा व्यवस्था तथा विकास समितिमार्फत् सरकारी बजेटमा बनिरहेका छन् र चर्चहरूचाहिं गैरसरकारी सम्भवतः विदेशी पैसाबाट खडा भइरहेका छन् । स्थानीय चर्चहरूले पाउने बाहिरी सहायताका बारेमा पास्टर भीममान तामाङले यति मात्र बताए- 'चर्च बनाउनको लागि विदेशीहरूले वा काठमाडौको चर्चले आवश्यक रकम र छानामा लगाउने जस्ता दिन्छन्- हामीने श्रमदान गर्नुपर्छ ।

धादिङका चर्चहरू कुनै न कुनै ढंगबाट काठमाडौका चर्च वा इसाई संस्थाहरूसँग गाँसिएका छन् । चर्चका अगुवाहरूले बढीभन्दा बड़ी सहयोग लिनका लागि नयाँ- नयाँ संस्थाहरूसँग सम्पर्क बढाइरहन्छन् । त्यसका निम्ति नयाँ चर्म खोल्ने र नयाँ मण्डली बनाउने काम त्यहाँ भइरहन्छन् ।

त्यस क्षेत्रमा क्याथोलिक सम्प्रदायका इसाईहरू अत्यन्त कम छन्, प्रोटस्टेन्टहरू बढी छन्। प्रोटेस्टेन्ट सम्प्रदायभित्र पनि चर्च अफ क्राइस्ट, जीवन मण्डली, बेथलेहम मण्डलीलगायतका थुप्रैखाले समूहहरू क्रियाशील छन् । उनीहरूका आ-आफ्ना अलग-अलग चर्च छन् । आफ्नो समूहमा सकेसम्म धेरै मान्छे थुपार्ने होडबाजी उनीहरूबीच चलिरहन्छ ।

चर्चका पास्टर र स्थानीय धर्म प्रचारकहरूलाई मासिक तलब उपलब्ध गराउनुका अतिरिक्त काठमाडौका ठूला चर्चहरूले निरन्तर अन्तरक्रिया र तालिम कार्यक्रम गरिरहन्छन् । गतसाल मंसीरमा डा. जोन मनकले धादिङका युवाहरूलाई राजधानीको जाउलाखेलमा ल्याएर 'आधारभूत 'अनुशासन' सम्बन्धी इसाई तालिम दिएका थिए। झाँक्री प्रथाको लोप

इसाई धर्मको विस्तारले उत्तरी धादिङका बासिन्दाको जीवनशैली, संस्कार र परम्परामा आमूल परिवर्तन ल्याएको छ । अन्धविश्वासले हुर्काएको झांकी प्रथा लोप भएको छ। इसाई धर्मको आगमनपछि ने झांकी प्रथा हराएको कुरा इसाईविरोधी पनि स्वीकार्छन् । अचेल झांक्रीहरू खोज्दा पनि नभेटिने बताउँदै स्थानीय गोठान प्रा.वि.का हिन्दू शिक्षक तुलानाथ सापकोटा भन्छन्- 'अहिले भूतप्रेतको नाउंमा झाँकीहरूलाई बोका चढाउनु पर्दैन । हेल्थपोष्टमा गएर उपचार गर्न पाइन्छ

इसाई गाउँहरूमा अचेल मदिरा सेवन गर्नेहरू एकाधजना मात्र भेटिन्छन्। यसअधि ती गाउँहरूमा रक्सीले मातेर झगडा गर्ने घटना दिनहुँजस्तो हुन्थ्यो । 'अहिले पहिलेजस्तो छैन। हामी इसाईहरू रक्सी खाँदैनौ, दार्खा गाउँका इसाईधर्मी रेगमान तामाङले बताए।

वास्तवमा उनीहरूलाई चर्चने कडाईका साथ धार्मिक अनुशासनको पाठ सिकाएको छ। चर्चमा हुने गरेको अर्थ संकलन यसको उदाहरण हो। प्रत्येक चर्चमा आइतबार र बिहीबार 'संगती' हुँदा हरेक सहभागीले आफ्नो गच्छेअनुसारको भेटी चढाउँछन् । यसभन्दा पनि दशांश संकलन प्रक्रिया गजबको छ दशांशअन्तर्गत प्रत्येक इसाई परिवारने आफ्नो आम्दानीको १० प्रतिशत भाग चर्चलाई बुझाउनुपर्छ । कुखुराका अण्डादेखि भैसीसम्म जे बेच्दा पनि त्यसबाट हुने आम्दानीको १० प्रतिशत रकम चर्चले पाउँछ । झालाङ गाविसका अध्यक्ष दिलबहादुर तामाङ स्पष्ट पार्छन्- 'अन्न वा अरू जुनसुकै वस्तु बेच्दा वा काम गर्दा प्राप्त हुने रकमको दशांश चर्चलाई बुझाउनुपर्छ । तर, अति गरिबहरूलाई चाहिं हामी विचार पुयाउँछौ ।

दशांश वा अन्य स्रोतबाट खडा गरिएको चर्चको कोषको रकम सामूहिक भलाइका लागि खर्च गर्ने गरिएको छ। 'कुनै इसाई परिवारको घर पहिरोले बगायो, आगलागीमा पन्यो वा यस्तै कुनै ट्रैविसंकट र आपतविपत पर्दा सोही कोषबाट सहयोग गरिन्छ, पास्टर भीममान तामाङ बताउँछन् ।

इसाई धर्म अंगाल्नेहरूले ल्होसार र दरी- तिहारजस्ता चाडपर्वहरूको सट्टा 'क्रिशमश' धुमधामकासाथ मनाउँछन् । बौद्ध वा हिन्दू चाडपर्वहरूको अवसरमा इसाईहरू छुट्टै एकत्रित भएर सांस्कृतिक कार्यक्रम गर्ने वा बनभोज जाने गर्छन्। गएको तिहारमा पाँचवटा गाउँका इसाईहरू तिप्लिङमा भेला भएर चार दिनसम्म सांस्कृतिक कार्यक्रम गरेका थिए। पुरानो संस्कृतिबाट मानसिक रूपमै 'मुक्ति' पाउन उनीहरूले त्यसो गरेको बताइन्छ ।

आजकल कसै-कसैको विवाह पनि चर्चबाटै गर्न थालिएको छ। यद्यपि, बच्चा जन्मदा बच्चाको 

नाम जुराउनचाहिं लामाहरूलाई नै बोलाउने चलन इसाई परिवारहरूले पनि छाड्न सकेका छैनन्। उनीहरू अझै पनि मर्दापर्दा गरिने धार्मिक संस्कार लामाबाटै गराउँछन् । 

धार्मिक विभाजन 

उत्तरी धादिङमा इसाई र गैर- इसाई समुदाय स्पष्ट रूपमा छुट्टिएको छ। बरू राजनीतिक रूपमा चाहि उनीहरू विभाजित छैनन् । त्यस भेकमा राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीको एकछत्र राज छ। उदाहरणका लागि गएको स्थानीय निर्वाचनमा तिप्लिङ, सेर्तुङ झलङ, रि र लापा गाविसका अध्यक्ष पदमा क्रमशः फैसङ घले, दिलबहादुर तामाङ, लालबहादुर तामाङ र सिंहबहादुर तामाङ पाँच जना राप्रपाको तर्फबाट निर्विरोध निर्वाचित भए। यद्यपि उनीहरूको धार्मिक आस्था फरक फरक छ झार्लाङ र रि गाविसका अध्यक्षहरू- कट्टर इसाई हुन् भने लापा, तिप्लिङ र सेर्तुङका अध्यक्षहरू बौद्धमार्गी हुन् तर इसाई भोट बिग्रने डरले उनीहरूले पनि इसाईहरूप्रति नरम दृष्टिकोण राख्ने गरेका छन् ।

गजबको संयोग के छ भने, राप्रपा नेता तथा धादिङका सांसद बुद्धिमान तामाङचाहि विश्व हिन्दू महासंघको केन्द्रीय सदस्य रहेका छन्। उनी गाउँमा जाँदा इसाईहरूविरुद्ध सक्रिय रहन्छन् भन्ने आरोप पनि लगाइन्छ । विगत १० वर्षदेखि इसाई धर्म प्रचारमा लागेका कार्लाङ गाविसका अध्यक्ष दिलबहादुर तामाङको प्रतिक्रिया छ- 'मन्त्रीज्यूले इसाई धर्म छाड्न दबाब दिनुहुन्छ। तर, प्रभुको काममा राजासँग त बराइन्न, अरूको के कुरा ?" नेपाल क्रिश्चियन फेलोशिपका महासचिव सिमोन पाण्डेले २०५३ पौष ४ गते काठमाडौमा एक पत्रकार सम्मेलन गरी सांसद तामाङले धादिङमा इसाईहरूलाई सताइरहेको भनी लगाएको आरोप यहाँनेर स्मरणीय छ। सांसद तामाङ आफूमाथिको आरोपलाई अनौठो ठान्दैनन्। उनको भनाई छ- 'मलाई झाल 'गाउँदेखि माथि इसाईविरोधी र त्यहाँभन्दा तल इसाईसमर्थक भन्छन् विपक्षीहरूले यही कुरालाई चुनावी मुद्दा पनि बनाउँछन् । तर, यो सबै झुठो हो। म बौद्धमार्गी हुँ। मर्दापर्दा सबै बौद्ध संस्कारअनुसार गर्छु।’

उनले अगाडि बताए- इसाईहरूले कम्युनिष्टलाई भोट हाल्दै हाल्दैनन् । झुक्किनु अलग कुरा हो, नत्र उनीहरूको हेडक्वार्टरले कम्युनिष्टहरूलाई जिताउन चाहँदैन। उनीहरूले कांग्रेसलाई मात्र भोट हाल्छन्। राप्रपा पनि दोस्रो प्राथमिकतामा पर्छ ।'

अर्थात् धादिङको इसाई मतले राजनीतिमा पनि ठूलो महत्त्व हालसम्म राप्रपाको पकडमा रहेको इसाई मत विस्तारै सो पार्टीबाट उकने सम्भावना पनि छ। पञ्चलाई भोट दिनु हुँदैन, यिनीहरू इसाईविरोधी हुन् भनेर आफूहरूलाई लाञ्छना लगाइएको कुरा तिप्लिङका अध्यक्ष फैसङ घले बताउँछन् । गत स्थानीय निर्वाचनमा राप्रपाकै हेम तामाङले विद्रोह गरेर इसाई समुदायको तर्फबाट तिप्लिङ गाविसको उपाध्यक्ष पदमा उम्मेदवारी दिन लागेका थिए तर उनलाई मनोनयन पत्र दर्ता गर्नसमेत दिइएन ।

अर्कोतर्फ, इसाई र बौद्ध समुदायबीचको धार्मिक विभाजनले कट्टरपन्थी धारणालाई बढाउँदै लगेको छ र केही वर्षयता धार्मिक झडपहरू हुनथालेका छन्। चर्च र गुम्बाहरू भत्काउने घटनाहरू दोहोरिएका छन्। दुवैखाले धार्मिक समुदायबाट उग्र क्रियाकलापले प्रोत्साहन पाएको छ । इसाईहरू बौद्धहरूले ज्यादती गरेको आरोप लगाउँछन् भने बौद्धहरू इसाईहरूले निहुँ खाजेको गुनासो गर्छन् । तिप्लिङ गाविसका उपाध्यक्ष सुन्दर तामाङको आरोप छ- 'इसाई केटाहरूले धेरैवटा माने भत्काए। तिप्लिङको ठूलो गाउँको पुरानो गुम्बालाई भत्काएर त्यसकै ढुंगा र काठबाट त्यही चर्च बनाएका छन्। लिन्जो गाउँमा दुई सय वर्ष पुरानो बौद्ध माने (छ्योर्तेन) भत्काउने 'बदमासी' पनि भएको छ। ढुंगामा कुँदिएका बौद्ध मन्त्रहरू नष्ट पार्ने कार्य पनि भइरहेकी छ । विदेशीहरूको इशारामा स्थानीय इसाईहरूले माने र गुम्बा भत्काएर त्यहाँ रहेको बहुमूल्य 'यूँ' र 'सी' माला, श्रीखण्डका मूर्ति, चाँदी र तामाका पैसाहरू चोरेर लगेको आरोप बौद्धमार्गीहरू लगाउँछन् । इसाईहरूले गुम्बालाई चर्च बनाउन खोजेको र बौद्धमार्गीलाई 'सैतान' भनेर गाली गरेकोमा गम्भीर आपत्ति प्रकट गर्छन् ।

उता लापा र ओराङ (सेर्तुङ)का इसाईहरूलाई रातारात धर्म परिवर्तन गर्न बाध्य पारिएको घटनालाई इसाई समुदायले अपमानकक रूपमा लिएका छन् । गतसाल लापास्थित दुईवटा चर्चहरू बलपूर्वक भत्काइएको थियो भने धेरै इसाईहरू सिकिस्त हुनेगरी पिटिएका थिए । 'चर्च भत्काउने र कुट्ने काम गाविस अध्यक्ष सिंहबहादुर तामाङको नेतृत्वमा भएको थियो' इसाई जनप्रतिनिधि दिलबहादुर तामाङले दावी गर्दै बताए- 'अहिले पनि त्यहाँ कसैले म इसाई हुँ भन्न पाउँदैन ।'

लापा गाविसका अध्यक्ष सिंहबहादुर तामाङचाहिं इसाई क्रियाकलापका कारण चर्च भत्काउनु परेको स्पष्टिकरण दिन्छन् । उनका अनुसार, प्रहरीको सहयोगबाट चर्च भत्काइएको थियो र प्रहरीसमक्ष सहीछाप गराई इसाईहरूओई पुनः बौद्ध धर्ममा फर्काइएको थियो ।

यसअघि २०४४ सालमा रि गाउँमा पनि धार्मिक भिडन्त भएको कुरा स्थानीय वासिन्दाहरू स्मरण गर्छन् । २०४६ सालपछि अरू गाउँमा जस्तै सेर्तुङको बोराङमा पनि इसाई धर्म ग्रहण गर्ने लहर नै चलेको थियो। तर, २०४८ सालमा आएर त्यस 'लहर'लाई जवर्जस्ती रोक्ने काम गरियो । गुम्बा व्यवस्था तथा विकास समितिका सदस्य- सचिव मार्का तामाङकै शब्दमा, 'त्यसबेला भोराङमा दुई सय घर इसाई भइसकेका थिए। हामी पाँच परिवार मात्र बौद्ध थियौं । त्यही भएर मैले आफ्नो संस्कृति जोगाउन चर्चहरू भत्काएँ, गुम्बाको उत्थान गरे। त्यसैकारण मलाई सरकारले यो समितिको सदस्य सचिवमा मनोनीत गरेको हो।

अहिले बोराङमा कसैले पनि खुलेर इसाई हुँ भन्नसक्ने स्थिति छैन । २०४८ सालमा त्यहाँका दुईवटा चर्चहरू ध्वस्त पारिएका थिए। त्यसबाट निस्केका काठ र अन्य सामानहरू स्थानीय मुक्रामदेवी मा.वि.लाई प्रदान गरिएको कुरा सोही विद्यालयका शिक्षक बेनीमाधव 'ढकालले बताए।

पाँच वर्षअघि बोराङ गाउंमै इसाई धर्म प्रचारक 'फादर मिलरलाई राप्रपा नेता बुद्धिमान तामाङका भाइले पिटेका थिए। त्यसो त इसाईहरू पनि आफू बलियो भएको ठाउँमा अन्य धर्मावलम्बीहरूमाथि आक्रमण गर्नमा कम छैनन्। उनीहरूले गत दशैँको टीकाको दिन झार्लाङका बौद्ध धर्मगुरु रक्या पेम्बा लामालाई मरणासन्न हुने गरी पिटेका थिए । यसैगरी केही समयअघि बर्माबाट बौद्ध प्रशिक्षणको सिलसिलामा आएका भिक्षु जटिललाई बौद्ध गुरु भएकै कारण झार्लाङमा एक रात बाससमेत नदिएर दुःख दिने र अपमानित गर्ने कार्य गरिएको थियो ।